استخرها در واقع نوعی آبگیر مصنوعی هستند، کاربرد اصلی آن ها به عنوان ذخیره آب برای کاربردهای متنوع می باشد. کاربردهایی همچون؛ تفریح، آموزش، درمان، ورزش های آبی، استخر کشاورزی و در برخی مواقع هم صرفا جنبه زیبایی دارند. استخرها با توجه به اندازه و اشکال متنوعی که دارند طراحی و سپس ساخته می شوند. یکی از علت هایی که باعث استحکام این بنا می شود، مواد اولیه و رعایت استانداردهای ساخت در آن می باشد.
برخلاف تصور رایج، استخرها تنها برای شنا و تفریح نیستند؛ بلکه میتوانند به عنوان یک ویژگی لوکس در منازل نیز استفاده شوند. داشتن یک استخر در حیاط خانه نه تنها در ماههای گرم تابستان کمک میکند که خنک و آرام بمانید، بلکه ارزش و زیبایی ویژهای به خانه میبخشد. به طور کلی، استخرها از نظر محل احداث، ابعاد، شکل و مصالح به کار رفته در ساخت به دستهبندیهای مختلفی تقسیم میشوند که هر کدام با توجه به نیاز و شرایط خاص، مورد استفاده قرار میگیرند.
استخر یا حوض آب، سازهای مصنوعی است که برای فعالیتهای گوناگونی نظیر شنا(آبتنی)، ورزشهای آبی، تفریح و سرگرمی، کشاورزی و پرورش آبزیان طراحی شده است. این سازه ها از مصالحی مانند فلز، آجر، سیمان و دیگر مواد مقاوم و نفوذناپذیر ساخته میشوند تا در برابر رطوبت و آب دوام بیاورند. این ابنیهها به گونهای طراحی و اجرا میشوند که ضمن ارائه تجربهای لذتبخش، ایمنی و استحکام لازم را نیز فراهم کنند.
استفاده از استخرهای آب به دوران تمدن دره سند در حدود 2600 سال قبل از میلاد بازمیگردد، با شواهدی از استخر بزرگ موهنجو دارو که از آجرهای پخته و قیر ساخته شده بود. در یونان و روم باستان، استخرها به اوج شکوفایی رسیدند و به عنوان مراکز تفریحی، ورزشی و بهداشتی مورد استفاده قرار گرفتند. نمونه بارز این استخرها، استخر کاراکالا در روم بود. در قرون وسطی استفاده از استخرها کاهش یافت، اما در دوره رنسانس با ساخت حمامهای لوکس دوباره رونق گرفتند.
در قرن نوزدهم و بیستم، با توسعه فناوریها و مواد جدید مانند بتن و سرامیک، ساخت استخرهای مدرن امکانپذیر شد و استخرهای عمومی و مسابقات شنا به محبوبیت رسیدند. آغاز بازیهای المپیک به شیوهای نوین در سال 1896 و برگزاری مسابقات شنا، طراحی و ساخت استخرهای شنا را به سرعت گسترش داد. پس از جنگ جهانی اول، رغبت عمومی برای برگزاری مسابقات شنا افزایش یافت و استانداردهای مرتبط با استخرها تدوین و منتشر شد. همچنین، ضرورت آموزش صحیح فنون شنا اهمیت بیشتری پیدا کرد.
پس از جنگ جهانی دوم، تمایل به ساخت استخرهای خانگی نیز افزایش یافت و استخرها به بخشی مهم از ساختمانهای مسکونی تبدیل شدند. در دوران معاصر، استخرهای آب به یکی از مهمترین امکانات تفریحی و ورزشی در سراسر جهان بدل شدهاند. انواع مختلف استخرها از جمله استخرهای خانگی، جکوزی، استخرهای عمومی، استخرهای موج، استخرهای درمانی و پارکهای آبی با امکانات و تکنولوژیهای پیشرفته ساخته میشوند و نقش اساسی در زندگی مدرن ایفا میکنند.
دستهبندی استخرها بر اساس فاکتورهای مختلفی مانند کاربرد، ابعاد، شکل، محل احداث و مصالح مورد استفاده در ساخت آنها صورت میگیرد. برخلاف تصور عمومی، تنوع استخرها بسیار زیاد است و در کاربریهای متنوعی ساخته میشوند. اصلیترین کاربری استخرها تفریحی است، اما استخرهای آموزشی، درمانی، علمی و استخرهای مخصوص واترپلو نیز از انواع رایج استخرها هستند. استخرها را میتوان بر اساس کاربری، مصالح مورد استفاده و موقعیت آنها نسبت به سطح زمین دستهبندی کرد.
طراحی استخرها به گونهای است که میتواند نیازها و سلیقههای مختلف را برآورده کند. در ادامه به بررسی انواع استخرها از نظر طراحی میپردازیم:
این نوع استخرها در فضاهای باز مانند پارکها، شهربازیها و ورزشگاهها ساخته میشوند. هدف اصلی از ساخت این استخرها، تفریح و ورزش است. برخی از ویژگیهای این استخرها عبارتند از:
این نوع استخرها در فضاهای داخلی مانند باشگاههای ورزشی، هتلها، اقامتگاهها و ساختمانهای تجاری ساخته میشوند. هدف از ساخت این استخرها، فراهمکردن امکان شنا و ورزش در تمامی فصول سال است.
این نوع استخرها برای شبیهسازی طبیعت و استفاده از منابع طبیعی طراحی شدهاند. معمولاً در محیطهای کوهستانی و درهها ساخته میشوند و میتوانند دارای امکاناتی مانند ساحل شنی، سنگهای بزرگ و موجساز باشند.
این نوع استخرها با هدف افزایش زیبایی و جذابیت محیطهای زندگی و کاری ساخته میشوند. اغلب در باغها، پارکها و محیطهای خارجی قرار دارند و میتوانند دارای امکاناتی مانند آبشارها، سنگهای آبی و گیاهان آبی باشند.
استخرها را میتوان بر اساس موقعیت مکانیشان نسبت به سطح زمین به دو دسته اصلی روکار و توکار تقسیم کرد. استخرهای روکار، که به نام استخرهای سطحی نیز شناخته میشوند، بر روی زمین ساخته میشوند.در مقابل، استخرهای توکار درون زمین حفاری شده و به طور کامل در زیر سطح زمین قرار میگیرند.
استخرهای روکار (استخرهای سطحی) به دلیل مقرون به صرفه بودن و سهولت نصب، یکی از محبوبترین انتخابها برای خانهداران هستند. این استخرها که به صورت از پیش ساخته شده تولید میشوند، بر روی سطح زمین قرار میگیرند و نیاز به حفاری و ساختوساز ندارند. از ویژگیهای جالب این نوع استخرها، امکان افزودن پاسیو است که فضایی بسته با نور طبیعی فراهم میآورد و به زیبایی استخر میافزاید. بیشتر استخرهای روکار از مواد مقاومی مانند آلومینیوم، رزین یا فولاد ساخته میشوند و از آسترهای وینیل بهره میبرند.
از مزایای استخرهای روکار میتوان به هزینه کمتر آنها نسبت به استخرهای توکار اشاره کرد. همچنین این استخرها به راحتی قابل نصب و جمعآوری هستند و برای محیطهایی با دسترسی محدود بسیار مناسبند. استخرهای روکار در اشکال، اندازهها و عمقهای متنوعی ساخته میشوند و برای محیطهای کوچک گزینه ایدهآلی محسوب میشوند. برخی از این استخرها دارای سازههای موقتی هستند که در صورت نیاز میتوان آنها را جابجا کرد.
با وجود مزایای متعدد، استخرهای روکار نیز دارای معایبی هستند. طرحهای این استخرها معمولا به مدلهای ارائه شده توسط تولیدکنندگان محدود میشود و ممکن است به اندازه استخرهای سفارشی جذاب نباشند. اگرچه پاسیوها میتوانند به بهبود ظاهر استخرهای روکار کمک کنند، اما به طور کلی پوشاندن این استخرها ممکن است بر زیبایی کلی محیط تاثیر منفی بگذارد. عمر مفید استخرهای روکار نسبت به استخرهای توکار کمتر است و آسترهای وینیل آنها معمولا هر پنج سال یکبار نیاز به تعویض دارند. همچنین، به دلیل عدم وجود سیستم فیلتراسیون در بسیاری از این استخرها، نیاز به تخلیه، تمیز کردن و پر کردن مداوم دارند تا محیطی تمیز و بهداشتی را فراهم آورند.
استخر توکار (استخر داخل زمین) به عنوان سازههای دائمیای که درون زمین ساخته میشوند، شناخته میشوند. این استخرها به سه دستهی اصلی استخرهای بتنی، فایبرگلاس و وینیل تقسیم میشوند که هر کدام ویژگیها و مزایای خاص خود را دارند.
استخرهای بتنی یکی از پرهزینهترین انواع استخرها هستند که نیازمند حفاری و بتنریزی در محل میباشند. این نوع استخرها به دلیل امکان ساخت در اشکال و ابعاد مختلف، بسیار محبوب هستند. فرآیند ساخت شامل حفاری، ایجاد چارچوب فولادی، بتنریزی و در نهایت پوشش دادن سطح داخلی با گچ یا مواد پوششی است. این استخرها دوام بالایی دارند اما نیازمند نگهداری منظم و دقیق هستند. از معایب آنها میتوان به زمانبر بودن فرآیند ساخت و هزینههای بالای نگهداری اشاره کرد.
مزایا
معایب
استخرهای فایبرگلاس معمولاً به صورت پیشساخته توسط شرکتهای تولیدکننده تولید و در زمین نصب میشوند. این استخرها به دلیل سطح صاف و صیقلی که دارند، نگهداری آسانتری نسبت به استخرهای بتنی دارند و نصب آنها نیز زمان کمتری میبرد. یکی از بزرگترین مزایای این استخرها مقاومت بالا در برابر ترکخوردگی و سوراخ شدن است. با این حال، محدودیتهایی در انتخاب طرح و شکل دارند زیرا به صورت پیشساخته عرضه میشوند.
مزایا
معایب
استخرهای وینیلی با دیوارهای پانلی ساخته میشوند که بر روی یک پایه بتنی قرار گرفته و سپس با یک آستر وینیلی پوشانده میشوند. این استخرها هزینه کمتری نسبت به سایر انواع استخرها دارند و امکان سفارشیسازی در اشکال و ابعاد مختلف را فراهم میکنند. با این حال، روکش وینیلی باید هر ۸ تا ۱۰ سال یکبار تعویض شود و ممکن است در طول زمان چینخوردگی و لکههایی بر روی آنها ظاهر شود.
مزایا
معایب
به طور کلی، انتخاب نوع استخر توکار بستگی به نیازها و بودجه شما دارد. استخرهای بتنی با دوام و ظاهر زیبا، استخرهای فایبرگلاس با نصب سریع و نگهداری آسان، و استخرهای وینیلی با هزینه کم و امکان سفارشیسازی، هرکدام مزایا و معایب خود را دارند که باید بر اساس شرایط خود تصمیمگیری کنید.
انواع دیگر استخرهای توکار نیز وجود دارند، که بسته به کاربری و نیاز پروژه استفاده میگردند:
یکی از انواع پوششهای عایق پلیمری است که در فرآیند ساخت آن نیاز به مراحل مختلفی از جمله بررسی عدم سستی خاک، نقشهبرداری دقیق و بازبینی مستمر وجود دارد. این استخرها پس از نصب قابل جابجایی نبوده و فضای اشغال شده را نمیتوان مجدداً جمعآوری کرد. به دلیل هزینه بالای تهیه مواد اولیه و مراحل پیچیده نصب، ساخت استخر ژئوممبران مقرون به صرفه نیست. با این حال، از این نوع استخر در مصارف گوناگونی مانند کشاورزی، پرورش ماهی و ذخیرهسازی آب بهرهبرداری میشود.
استخرهای شیشهای دیوارههایی از جنس شیشه یا اکریلیک دارند. این استخرها به دلایل متعددی نظیر نیاز به پنجرههای زیرآبی برای آموزش شنا، انتقال و انعکاس نور به قسمتهای دیگر ساختمان و ایجاد جلوههای زیبایی و آرامشبخش ناشی از تعامل آب و نور مورد استفاده قرار میگیرند. استخرهای شیشهای جزو مدرنترین انواع استخرها به شمار میآیند و از چندین لایه شیشه تشکیل شدهاند تا در صورت شکستگی یک لایه، لایههای دیگر بتوانند پنل را نگه دارند و مقاومت لازم را در برابر فشار و ضربه فراهم کنند.
استخرها از نظر کاربری به چندین دسته مختلف تقسیم میشوند که هر یک برای اهداف خاصی طراحی شدهاند. این دستهبندیها بر اساس نوع استفاده و هدفی که از ساخت آنها دنبال میشود، مشخص میشود. استخرها میتوانند به عنوان فضاهایی برای تفریحات فردی یا گروهی، فعالیتهای ورزشی و تمرینی، درمانهای آبدرمانی، نیازهای کشاورزی مانند آبیاری و همچنین پرورش انواع آبزیان استفاده شوند.
استخرهای کشاورزی به عنوان ابزارهای حیاتی در مدیریت منابع آب در مزارع و باغها شناخته میشوند و انواع مختلفی دارند که هر کدام برای هدف خاصی طراحی شدهاند. در اینجا به معرفی چند نوع از استخرهای کشاورزی میپردازیم:
استخرهای ذخیره آب: این استخرها برای ذخیره مقادیر قابل توجهی آب به منظور استفاده در آبیاری زمینهای کشاورزی ساخته میشوند. آب مورد نیاز میتواند از منابع مختلفی همچون رودخانهها، چاهها یا حتی فاضلابهای شهری تأمین شود.
استخرهای پرورش ماهی: این نوع استخرها برای پرورش انواع مختلف ماهیها استفاده میشوند. طراحی این استخرها بسته به نیاز و نوع ماهی ممکن است به صورت تکلایه، چندلایه یا با سیستمهای خاص برای بهینهسازی شرایط پرورش انجام شود.
استخرهای تولید علوفه: این استخرها برای تولید علوفههایی که برای تغذیه دامها و طیور نیاز است، طراحی شدهاند. در این استخرها، گیاهان علوفهای در محیط آبی رشد میکنند و سپس برای استفاده کشاورزی برداشت میشوند.
استخرهای پاششی: این استخرها به منظور پاشش آب در مزارع و باغات و همچنین برای آبیاری مناطقی که با کمبود آب مواجهاند، مورد استفاده قرار میگیرند. سیستمهای پاششی متنوعی از جمله اسپریها و نازلها در این استخرها نصب میشود تا توزیع یکنواخت آب را ممکن سازد.
استخرهای پیش ساخته به دو گروه اصلی تقسیم میشوند: استخرهای پیش ساخته از نوع بتنی و استخرهای پیش ساخته از نوع فایبرگلاس.
استخر بتنی پیشساخته: استخرهای پیش ساخته بتنی از قطعات بتنی که به صورت پیشساخته تولید شدهاند، تشکیل میشوند. این قطعات شامل دیوارهای بتنی، کف استخر و سایر اجزا هستند که به محل نصب منتقل شده و در آنجا به هم متصل میشوند. استخرهای بتنی به دلیل ویژگیهایی نظیر سرعت بالای ساخت، مقاومت بالا و دوام طولانی، محبوبیت زیادی دارند.
استخر فایبرگلاس پیش ساخته: استخرهای پیش ساخته فایبرگلاس به کمک ورقهای فایبرگلاس ساخته میشوند. این ورقها در مرحله ساخت به هم متصل شده و پس از نصب، با لایهای از مواد سختکننده پوشانده میشوند. این نوع استخرها به دلیل سهولت در نصب، وزن سبک، کاهش انتقال حرارت و امکان شخصیسازی بیشتر، در برخی موارد ترجیح داده میشوند.
استخرهای پرورش ماهی به عنوان زیرساختهای کلیدی در صنعت آبزیپروری، به انواع مختلفی تقسیم میشوند که هرکدام ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند. در اینجا به معرفی چند نوع از استخرهای پرورش ماهی پرداخته میشود:
استخر پرورش ماهی سطحی: این نوع استخرها بر روی سطح زمین قرار دارند و بهطور معمول از شبکههای مشبک برای محافظت و تغذیه ماهیها استفاده میکنند. این استخرها به دلیل داشتن سطح بزرگتر، امکان تبادل بهتر اکسیژن و حرارت را فراهم میآورند.
استخر پرورش ماهی زیرزمینی: در این استخرها، آب در زیر سطح زمین نگهداری میشود و سیستمهای پیشرفتهای برای تهویه و فیلتراسیون آب به کار میرود. این روش باعث حفظ دمای ثابت و کاهش تبخیر آب میشود.
استخرهای پرورش ماهی خاکی: این استخرها در مناطق روستایی و طبیعی ساخته میشوند و بهطور معمول از خاک بهعنوان بستر طبیعی برای رشد و پرورش ماهیها استفاده میشود. این نوع استخرها به دلیل استفاده از منابع طبیعی، هزینه کمتری دارند.
استخرهای شناور: این استخرها بر روی آبهای طبیعی مانند رودخانهها و دریاچهها قرار دارند و معمولاً از مواد سبک و مقاوم مانند پلیاتیلن ساخته میشوند. این سیستمها به ماهیها اجازه میدهند در محیط طبیعی شنا کنند و از منابع طبیعی آب بهرهبرداری کنند.
استخرهای تکنولوژیک: این استخرها با استفاده از سیستمهای پیشرفته تهویه، تصفیه و کنترل دما طراحی شدهاند. این نوع استخرها با تجهیزات پیشرفته بهمنظور کاهش خطرات بیماری و آلودگی، کیفیت آب را بهینه و شرایط زندگی ماهیها را بهبود میبخشند.
استخرهای خانگی انواع مختلفی دارند که هرکدام برای اهداف خاصی طراحی شدهاند و میتوانند به راحتی در فضاهای مختلف خانهها جای گیرند. این استخرها بهطور کلی به دستههای زیر تقسیم میشوند:
استخرها تنها گودالهای پر از آب نیستند، بلکه فرآیند ساخت آنها شامل چندین مرحله حیاتی برای تضمین کیفیت و دوام است. یکی از مراحل کلیدی، عایقبندی استخر است که به حفظ آب و جلوگیری از مشکلات ناشی از نشتی کمک میکند. آب بندی استخر از جمله عواملی است که بر عمر مفید استخر تأثیر مستقیم دارد و از بروز مشکلاتی مانند هدر رفتن آب، رشد جلبکها و قارچها، و افزایش هزینههای نگهداری جلوگیری میکند.
مشکلات رایج که به علت عدم عایقبندی مناسب به وجود میآید شامل ترکهای ساختاری و نشتیهای غیرقابل کنترل است. این مشکلات معمولاً نتیجه طراحی نامناسب، ضعف مهندسی، تغییرات زمینشناسی مانند نشست و حرکت خاک، و نوسانات دمایی هستند که باعث انقباض و انبساط مواد میشود.
برای پیشگیری از این مشکلات، لازم است که در مراحل ساخت استخر از مواد باکیفیت و روشهای مدرن استفاده کرد و همچنین به دقت به فرآیند عایقبندی و آببندی توجه شود. تنها با این روشها میتوان از بروز مشکلات جدی و هزینههای اضافی در آینده جلوگیری کرد و کیفیت آب را در سطح مطلوب حفظ کرد.