پشت‌بام، بام یا سقف به عنوان یک سپر دفاعی، نقشی اساسی در محافظت از ساختمان در برابر عوامل جوی مختلف دارد. در طراحی ساختمان‌ها، ممکن است به نظر برسد که بام‌ها شکل مشابهی دارند، اما واقعیت این است که انواع مختلفی از بام‌ها وجود دارند که هرکدام با توجه به شرایط جوی منطقه و سبک ساختمان، هدف خاصی را دنبال می‌کنند. بام یکی از اجزای حیاتی ساختمان محسوب می‌شود و مشکلات مربوط به آن از جمله چالش‌های عمده در ساخت و ساز و در عین حال شکایات رایج مالکان است. تحقیقات نشان می‌دهد که بسیاری از شکایات علیه معماران و سازندگان مربوط به مسائل سقف یا بام است. علت اصلی این مسئله، آسیب‌های شدید فیزیکی و شیمیایی ناشی از تابش نور خورشید، باران، برف، تگرگ و طوفان است که به طور مداوم بر روی سقف تأثیر می‌گذارد. همچنین، پیچیدگی‌های روزافزون در طراحی ساختمان‌های معاصر، به ویژه سقف‌های مدرن، به این مشکلات افزوده است.
انواع پشت بام
پشت‌بام‌ها با توجه به نوع سازه و شرایط اقلیمی منطقه، به شکل‌های مختلفی قابل ساخت هستند و از مصالح متنوعی برای ساخت آنها استفاده می‌شود. به طور کلی، دو نوع اصلی سقف وجود دارد که شامل سقف‌های مسطح و سقف‌های شیب‌دار می‌شود. در کشور ما، سقف‌های مسطح بیشتر رایج هستند، اما سقف‌های شیب‌دار به دلیل طراحی‌های متنوع، نصب آسان، وزن سبک، ایمنی و دوام بالا، و همچنین زیبایی بصری که به ساختمان اضافه می‌کنند، به طور فزاینده‌ای محبوبیت پیدا کرده‌اند.
بیشتر بخوانید: بررسی انواع عایق پشت بام مناسب
پشت بام شیروانی
پشت بام شیروانی به سقف‌هایی گفته می‌شود که دارای شیب هستند و به ساختمان‌ها ظاهری زیبا و جذاب می‌دهند. این نوع پشت بام‌ها در انواع مدل‌ها و مصالح مختلف قابل تهیه هستند. معمولاً در منازل با چندین طبقه و در مناطقی با آب و هوای مرطوب، برفی و بارانی استفاده می‌شوند. دلیل این انتخاب این است که طراحی شیب‌دار این سقف‌ها باعث می‌شود تا باران و برف به راحتی از روی سقف سرازیر شوند و آسیبی به ساختار ساختمان نرسد، که باعث افزایش دوام و استحکام بنا می‌شود. پشت بام‌های شیروانی در اشکال، اندازه‌ها و رنگ‌های مختلف موجود هستند و در عین سبک بودن، نصب و اجرای آنها نیز آسان است.
- پشت بام شیروانی با ورق گالوانیزه: این نوع از ورق‌ها از فولاد تولید می‌شوند که در حمام‌های روی مذاب غوطه‌ور شده و لایه‌ای از فلز روی بر سطح آنها ایجاد می‌شود. استفاده از ورق گالوانیزه برای پوشش پشت بام بسیار رایج است، چرا که این متریال هم از نظر هزینه مقرون به صرفه است و هم در برابر سرما، گرما و باران مقاوم است. ورق‌های گالوانیزه در انواع مختلفی عرضه می‌شوند و نوع حلبی آن به دلیل ویژگی‌هایی همچون ضد اشتعال بودن و مقاومت در برابر رطوبت و پوسیدگی، یکی از انتخاب‌های محبوب است.
- پشت بام شیروانی با سفال: سفال به عنوان یک مصالح سنتی و محبوب برای پوشش سقف‌ها از زمان‌های گذشته مورد استفاده قرار می‌گیرد و معمولاً برای ساختمان‌های با نمای کلاسیک توصیه می‌شود. سفال‌ها می‌توانند از رس یا مواد سیمانی و بتنی ساخته شوند. با این حال، سفال قیمت بالایی دارد و وزن آن نیز بیشتر از سایر مصالح است. همچنین، سفال به دلیل شکنندگی و احتمال ترک‌خوردگی، نیاز به مراقبت بیشتری دارد. این نوع پوشش برای مناطق مرطوب مناسب است زیرا در برابر پوسیدگی مقاوم است.
- پشت بام شیروانی پلیمری: این نوع پوشش‌ها از قیر پلیمری ساخته می‌شوند که معمولا در ابعاد 35 سانتی‌متر عرض و 1 متر طول در طرح‌ها و رنگ‌های مختلف در بازار موجود است. پلیمری بودن این متریال به آن انعطاف‌پذیری بالا و قابلیت فرم‌پذیری می‌دهد. از دیگر مزایای آن می‌توان به سبک بودن، مقاومت در برابر شرایط جوی و عدم وجود مواد آلاینده اشاره کرد.
- پشت بام شیروانی چوبی: سقف‌های شیروانی چوبی به دلیل ظاهر طبیعی و زیبایی که به ساختمان می‌دهند، بسیار محبوب هستند و با محیط زیست نیز سازگارند. چوب سرو به دلیل استحکام و توانایی کاهش مصرف انرژی، گزینه مناسبی برای این نوع پوشش است. عمر مفید این سقف‌ها بین 25 تا 35 سال بوده و در برابر آفات و پوسیدگی مقاوم است. با این حال، در مناطق بسیار گرم و مستعد آتش‌سوزی، این نوع پوشش مناسب نیست.
پشت بام مسطح
این نوع از پشت بام‌ها به دلیل سادگی و هزینه کمتر نگهداری، در مناطق با بارش کم بسیار رایج است. پشت بام‌های مسطح فضای بیشتری برای استفاده‌های مختلف از جمله ایجاد فضای سبز یا نصب تجهیزات دیگر فراهم می‌آورند. اما یکی از معایب اصلی این نوع پشت بام‌ها، مشکلات مربوط به زهکشی است که ممکن است به نشتی و چکه کردن منجر شود.
مصالح مورد استفاده در شیب بندی پشت بام
شیب بندی یکی از مراحل کلیدی در ساخت ساختمان‌ها به شمار می‌رود و تأثیر زیادی بر طول عمر مصالح و جلوگیری از آسیب به آنها دارد. اصول مهم شیب‌بندی شامل توجه به عملکرد شیب، سیستم زهکشی، ایجاد تکیه‌گاه مناسب و جنبه‌های زیبایی‌شناسی است. به طور کلی، چهار روش اصلی برای شیب‌بندی پشت بام‌ها وجود دارد: شیب‌بندی با پوکه معدنی، فوم بتن، سیمان و پرلیت. هر یک از این روش‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند و بسته به نوع پروژه و شرایط خاص، ممکن است انتخاب مناسبی باشند.
شیب‌بندی با پوکه معدنی
پوکه معدنی، که یک سنگ آتش‌فشانی سبک و متخلخل است، به دلیل ویژگی‌های خاص خود در شیب‌بندی بام‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده به تناسب موقعیت ساختمان، میزان بارش و نیازهای زیبایی‌شناختی انتخاب می‌شود. از مزایای پوکه معدنی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دارای خاصیت زهکشی عالی، که به جلوگیری از نشتی آب کمک می‌کند.
- وزن سبک، که به کاهش بار سازه کمک می‌کند.
- عایق حرارتی و رطوبتی مؤثر.
- دوام بالا و مقاومت خوب در برابر آتش.
- نیاز به نگهداری کم و سازگاری با محیط زیست.
- مناسب برای انواع ساختمان‌ها، به ویژه در مناطق پربارش یا برف‌خیز.
شیب‌بندی با فوم بتن
فوم بتن، با ویژگی‌های سبک و عملکرد مشابه دیوارهای پیش‌ساخته تری دی پنل، به عنوان گزینه‌ای دیگر برای شیب‌بندی بام‌ها معرفی می‌شود. این روش می‌تواند بر اساس عواملی مانند موقعیت ساختمان و نیازهای زیبایی‌شناختی انتخاب شود. مزایای فوم بتن شامل:
- وزن کم و عایق‌بندی مناسب.
- کارایی بالا در مصرف انرژی و مقاومت خوب در برابر حریق.
با این حال، ممکن است معایبی از جمله احتمال ترک‌خوردگی، نیاز به عایق‌های رطوبتی اضافی و هزینه بالاتر نسبت به دیگر روش‌ها وجود داشته باشد.
شیب‌بندی با سیمان
سیمان، که در بسیاری از مراحل ساختمانی کاربرد دارد، برای شیب‌بندی بام‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش به دلیل وزن بیشتر سیمان، مناسب برای موقعیت‌های خاص است. مزایای سیمان عبارتند از:
- دوام و ماندگاری بالا.
- عایق انرژی خوب.
- امکان اجرای سریع.
از سوی دیگر، معایب سیمان شامل وزن زیاد، احتمال ترک‌خوردگی با گذر زمان و عدم سازگاری کامل با محیط زیست است.
شیب‌بندی با پرلیت
پرلیت، ماده‌ای سبک و متخلخل، در عایق‌بندی سقف‌ها و بام‌ها کاربرد دارد. این ماده با توجه به نوع سیستم سقف مورد استفاده قرار می‌گیرد. مزایای پرلیت شامل:
- وزن کم و عایق‌بندی مناسب.
- مقاومت بالا در برابر آتش و پوسیدگی.
با این حال، پرلیت ممکن است نیاز به عایق رطوبتی و هزینه بیشتری نسبت به سایر روش‌های شیب‌بندی داشته باشد.
سازه های قابل اجرا بر روی پشت بام
پشت بام، به دلیل موقعیت منحصر به فردش، پتانسیل زیادی برای تبدیل به یک فضای جذاب و دلپذیر دارد. با طراحی مناسب، این فضا می‌تواند به یک مکان مناسب برای استراحت، تفریح و حتی مهمانی‌ها تبدیل شود.
اجرای طبقات اضافی و ساخت سازه‌های جدید روی پشت‌بام
در بسیاری از ساختمان‌های مسکونی، اداری و دفاتر کار، برای افزایش فضای کاربری و بهره‌برداری بهینه از فضای موجود، استفاده از سیستم سازه‌ای LSF (Light Steel Frame) رواج یافته است. این سیستم فناوری نوین و سبک برای افزودن طبقات جدید بر روی سقف یا پشت‌بام ساختمان‌ها طراحی شده است. به دلیل سبکی این سازه، ساخت طبقات اضافی روی پشت‌بام به سادگی امکان‌پذیر است. در این روش، مشکلات معمول در ساخت و ساز به حداقل می‌رسد و ساکنین نیازی به ترک منزل ندارند؛ بلکه می‌توانند به راحتی مراحل ساخت و ساز را از نزدیک مشاهده کنند. سازه‌های سبک فولادی که با کاهش وزن سازه‌ها تا 60 درصد همراه است، گزینه‌ای مناسب برای افزودن طبقات اضافی و بازسازی نمای ساختمان هستند.
کانکس‌ها: سازه‌های کاربردی روی پشت‌بام
یکی از پرکاربردترین سازه‌ها در پشت‌بام‌ها، کانکس‌ها هستند. نکته قابل توجه این است که ساخت کانکس به‌طور مستقیم بر روی پشت‌بام انجام می‌شود و اجزای آن در محل مونتاژ می‌شوند. به دلیل محدودیت‌های ارتفاعی و دشواری جابجایی سازه‌های آماده، ساخت کانکس‌ها به صورت مونتاژی عملی‌تر است. کانکس‌ها کاربردهای متنوعی دارند، از جمله به عنوان انباری، اتاق سرایداری، یا فضای اضافی برای استراحت. در مجتمع‌های اداری، کانکس‌ها می‌توانند به عنوان نمازخانه، بایگانی، آبدارخانه یا سرویس‌های بهداشتی مورد استفاده قرار گیرند. با توجه به سبکی و مصالح کم‌چگالی که در ساخت کانکس‌ها به کار می‌رود، این سازه‌ها فشار زیادی به ساختمان وارد نمی‌کنند.
ساخت آلاچیق‌ها
در طراحی دکوراسیون مدرن، توجه ویژه‌ای به ساخت آلاچیق‌های زیبا بر روی پشت‌بام‌ها شده است. آلاچیق‌ها به عنوان سرپناهی در فضاهای باز، برای بهره‌برداری از زیبایی محیط مورد استفاده قرار می‌گیرند. آلاچیق‌ها با توجه به مصالح مختلفی که در ساخت آنها به کار می‌رود، به انواع شیشه‌ای، چوبی، فلزی و سیمانی تقسیم می‌شوند. برای داشتن آلاچیق با وزن کم و زیبایی خاص، آلاچیق‌های چوبی گزینه‌ای مناسب هستند، چرا که هم از لحاظ زیبایی و هم از لحاظ سهولت در ساخت و اجرا، مورد توجه قرار می‌گیرند.
اتاق‌های پیش‌ساخته
اتاق‌های پیش‌ساخته، از دیگر سازه‌های محبوب برای پشت‌بام‌ها هستند. این اتاق‌ها که معمولاً با پروفیل‌های چوبی پلاستیکی ساخته می‌شوند، به دلیل سبکی و مقاومت بالا در برابر شرایط جوی، مورد استقبال زیادی قرار گرفته‌اند. نصب این اتاق‌ها آسان است و به راحتی می‌توانید متراژ و طراحی مورد نظر خود را انتخاب کنید. مقاومت بالا در برابر باد، باران و تغییرات دما، از ویژگی‌های برجسته این اتاق‌هاست که آنها را از دیگر سازه‌ها متمایز می‌کند. برای نصب و اجرای این اتاق‌ها، مشاوره با متخصصین توصیه می‌شود.
روف‌گاردن: باغ روی پشت‌بام
اگر خانه‌ای با سقف مسطح دارید، این فرصت را دارید که از فضای پشت‌بام خود به عنوان یک باغ رویایی استفاده کنید. اگر نمی‌توانید فضای سبز را در حیاط خانه خود داشته باشید، پشت‌بام می‌تواند این امکان را برای شما فراهم کند. روف‌گاردن می‌تواند تبدیل به یک فضای سبز زیبا و کاربردی شود که به شما امکان بهره‌برداری از محیط طبیعی را می‌دهد.
جمع بندی
در این مقاله با انواع پشت بام‌ها و ویژگی‌های آنها آشنا شدید. پشت بام‌ها به عنوان نخستین لایه محافظ در برابر شرایط جوی گوناگون عمل می‌کنند. فرقی نمی‌کند که پشت بام شما شیروانی باشد یا مسطح، و یا از هر نوع مصالحی برای ایجاد شیب مناسب استفاده کنید، یا حتی اگر بخواهید پروژه‌ای مانند روف گاردن را روی آن اجرا کنید، یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی که با آن مواجه خواهید شد، مسئله آب‌بندی پشت بام است. تیم مجرب نانوگستر ایرانیان با تخصص و تجربه خود می‌تواند شما را در این زمینه به بهترین شکل ممکن همراهی کند.